Positieve effecten van Zen tekenen
Tijdens mijn studie in Gezondheidspsychologie aan de Universiteit van Leiden wilde ik weten of ik psychologie, creativiteit en kunst op een zodanige manier kon 'samenvoegen' dat mensen een beter leven voor zichzelf konden creëren. Ik begon informatie te verzamelen over verschillende soorten van kunsttherapie, las talloze boeken en volgde kunstlessen om mijn professionele vaardigheden in schilderen, tekenen en fotografie verder te ontwikkelen. Niet lang na mijn afstuderen kreeg ik van een goede vriend een aantal boeken waar de informatie in stond waar ik al die jaren naar had gezocht. In het wetenschappelijke werk van Betty Edwards -de eerste persoon die tekenen verbond met de manier waarop ons brein werkt- vond ik de uitleg die ik in mijn studie psychologie had gemist en de boeken van Frederick Franck lieten uiteindelijk alles op zijn plek vallen. Mijn studie, mijn liefde voor schilderen en tekenen en mijn groeiende interesse in boeddhisme en meditatie kwamen allemaal samen in de tekentechniek die ik nu Zen tekenen noem. Ik begon te tekenen met een ander doel: in plaats van alleen gefocust te zijn op het maken van prachtige kunst, verschoof mijn focus naar het creëren van een prachtige tekenervaring. Ik wilde bewuster, meer ontspannen en opener van geest worden. Omdat Zen tekenen me hielp meer evenwicht en meer plezier in mijn werk en in mijn leven te vinden, begon ik me af te vragen of Zen tekenen ook hetzelfde positieve effect voor anderen zou kunnen hebben. Dus besloot ik om anderen te leren hoe zij deze Zen tekentechniek konden gebruiken om niet alleen hun tekenvaardigheden te verbeteren, maar ook hun gemoedsrust. Sindsdien geniet ik van lesgeven en daar bleef het niet bij: op een dag werd mij gevraagd om Zen tekenles te geven in een gezondheidscentrum voor mensen met verschillende psychische problemen. Als gevolg van mijn ervaringen met deze mensen besefte ik dat deze Zen tekentechniek ook werkelijk een interessante methode is om het gevoel van psychisch welzijn van mensen met gezondheidsproblemen te vergroten. Voor alle duidelijkheid: mijn observaties en conclusies zijn gebaseerd op mijn eigen persoonlijke ervaringen met patienten en -hoewel ik een getrainde psycholoog ben- zijn niet gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek.
Belangrijkste effecten van Zen tekenen
In mijn eigen leven heeft Zen tekenen een grote verandering teweeg gebracht. Niet alleen ben ik er achter gekomen dat het een eenvoudige techniek is om mijn tekenvaardigheden te verbeteren, maar het blijkt ook een uiterst effectieve meditatietechniek te zijn. Ik ben er inmiddels van overtuigd dat Zen tekenen dezelfde gunstige effecten heeft als het meer bekende Mindfulness en ik twijfel er niet aan dat als je deze twee technieken zou combineren, het nog betere resultaten zou opleveren.
Hier een opsomming van de belangrijkste effecten die ik persoonlijk heb ervaren als gevolg van Zen tekenen:
Hier een opsomming van de belangrijkste effecten die ik persoonlijk heb ervaren als gevolg van Zen tekenen:
- een vredige, stille geest (mindfull zijn)
- beter afgestemd zijn op mijn intuïtie
- een verhoogde concentratie en focus
- een verbeterd visueel bewustzijn
- een verbeterd visueel geheugen
- een verbetering van mijn fijne motoriek
- meer zelfbewustzijn en zelfreflectie
- een groter vertrouwen in mijzelf en in het leven,
- een dieper inzicht in de projecties van mijn geest
- het gemakkelijker los laten van wensen en resultaten
- Makkelijker kunnen volgen van de 'flow' van wat er gebeurd
- een gevoel van verbinding met de wereld om mij heen
- en vooral genieten van de schoonheid van het leven.
Over het boeddhisme en de westerse psychologie
De westerse psychologie richt zich vooral op het repareren van disfunctionele elementen van onze persoonlijkheid, emoties, gedachten en gedrag. Zij ziet ons ego en onze geest als de oorzaak van alle problemen. Afhankelijk van het type therapie wordt patiënten geleerd zich meer bewust te worden van hun problemen, de oorzaken van deze problemen en de mogelijke oplossingen. Over het algemeen kun je zeggen dat de westerse psychologie zich richt op het oplossen van mentale en/of emotionele problemen. De boeddhistische psychologie kijkt iets anders naar deze 'egoproblemen'. Hoewel het boeddhisme het bestaan van onze persoonlijkheid, onze geest en de problemen die zij kunnen veroorzaken erkent, stelt het ook dat we meer zijn dan alleen onze persoonlijkheid. In de boeddhistische visie kunnen we allemaal een gezonde mentale toestand bereiken, waarin we ons verbonden voelen met alles om ons heen en waar we bewust, ontspannen en gelukkig zijn. Het bereiken van deze gelukzalige staat is de belangrijkste focus in het boeddhisme en alle meditatietechnieken zijn er op gericht om ons te helpen deze toestand te bereiken.
Professionals
Ik ben persoonlijk van mening dat Zen tekenen ook voor professionals in de gezondheidszorg een nuttige aanvulling kan zijn in de behandeling van een breed scala aan psychische problemen. Een paar voorbeelden vanuit mijn eigen ervaring:
- Ik weet uit eigen ervaring met mijn vader na zijn beroerte, dat Zen tekenen een zeer nuttig hulpmiddel is bij het herstellen van hersenschade na een herseninfarct (zie 'mijn vaders beroerte' hieronder)
- Professionele coaches die met mensen werken die herstellen van een ernstige burn-out, merken op dat als hun cliënten met Zen tekenen begonnen, zij hun energie niveau beter konden vasthouden en meer in balans kwamen
- Zen tekenen heeft een sterk ontspannend effect. Dit kan kan helpen bij mensen die last hebben van angstgevoelens en/of sterk rumineren
- Zen tekenen leert mensen om vertrouwen en geduld te hebben en zich te concentreren op elke stap tijdens het tekenen. Iets dat voor mensen met ADHD en ADDP heel veel baat kan hebben
- Professionals die werken met mensen die aan een psychose hebben geleden merken op dat Zen tekenen hun patiënten helpt meer in harmonie te komen met de realiteit
De beroerte van mijn vader
Begin 2016 kreeg mijn toen 65-jarige vader een reeks beroertes die zijn toenmalige leven uiteindelijk enorm op zijn kop zouden zetten. Zijn linkerhersenhelft raakte beschadigd op 7 verschillende plekken in de hersenen en hij had faalsymptomen aan zijn rechterkant van het lichaam, waardoor hij niet in staat was om te lopen of zijn hand en rechterarm te gebruiken. Daarnaast faalde zijn geheugen, kon hij niet lezen of schrijven en werd zijn gezichtsvermogen sterk aangetast door Hemianopsia. Als dochter en psycholoog gaf het me een diepgaand inzicht in het functioneren van het brein van mijn vader: hij kon woorden spellen, maar kon ze niet lezen. Hij kon letters in de lucht schrijven met zijn vinger, maar hij kon letters niet herkennen als hij ze op papier zag. Hij kon dieren beschrijven, maar hij herkende ze niet op foto's. Het was een verschrikkelijke nachtmerrie van mijn vader, omdat hij graag in de natuur wandelde en een boek las. Kortom, de wereld zoals hij die kende, viel uiteen en hij moest zijn leven opnieuw opbouwen. Gelukkig voor mij en mijn gezin, kreeg hij veel zorg in een revalidatiecentrum en boekte hij in korte tijd grote vooruitgang. Hij leerde weer opnieuw lopen en leerde opnieuw woorden en dieren te herkennen. Daarnaast moest hij opnieuw leren schrijven.
Na een paar weken begon hij meer controle over zijn rechterarm en hand te krijgen, dus besloot ik te kijken of Zen tekenen een goede oefening voor hem zou kunnen zijn om zijn visie, geheugen, concentratiebereik en fijne motoriek te stimuleren. Om eerlijk te zijn, is mijn vader niet het 'tekentype', dus toen ik hem kort na zijn beroerte, vroeg om een ooievaar te tekenen -een van zijn favoriete vogels- was dit de tekening die hij maakte ...
Op basis van deze tekening waren mijn verwachtingen niet erg hoog toen we enkele weken later begonnen met oefenen. Ik moest hem helpen weer grip op zijn potlood te krijgen want soms vloog zijn potlood uit zijn handen alsof het een stuk natte zeep was. In eerste instantie vroeg Ik hem om rechte lijnen en symbolen uit het geheugen te tekenen. Dat ging eigenlijk heel goed, dus ik vroeg hem daarna om opnieuw een ooievaar te tekenen -zie de onderstaande foto- één uit het geheugen (bovenkant van het papier) en één vanaf een foto (onderkant van het papier). Zoals je kunt zien, waren ze bijna identiek en veel beter dan de tekening in rode pen die hij weken eerder had gemaakt (foto hierboven).
Een van de oefeningen in Zen tekenen wordt 'blind contourtekenen' genoemd, dus besloot ik dit met mijn vader te gaan oefenen. Toen ik hem vroeg om het blad een Ginko-boom te tekenen, merkte ik dat het veel gemakkelijker voor hem was om de linkerkant van het blad te tekenen, dan de rechterkant van datzelfde blad te tekenen. Dat had op dat moment misschien iets te maken met de motoriek van zijn arm, maar toen ik hem vroeg om -dit keer met de blinde contourtechniek- opnieuw dezelfde ooievaar te tekenen, was het resultaat -zoals je kunt zien in de onderstaande afbeelding- voor ons allebei een grote verrassing!
Omdat mijn vader heel enthousiast aan het tekenen sloeg en hij voor zijn doen snel vooruit ging, vroeg ik hem op een gegeven moment om zijn favoriete vogel de ijsvogel (hieronder links) te tekenen. Hij tekende ook een lepelaar en schreef de naam van de vogel in het Nederlands uit zichzelf onder de tekening (hieronder rechts). Dat was het moment dat het mij op viel dat zijn schrijven ook was verbeterd als gevolg van het oefenen met Zen tekenen. Grappig genoeg moest ik hem op een gegeven moment laten stoppen met tekenen om wat rust nemen. Zo werd Zen tekenen in zijn revalidatie een van de oefeningen die hem een positieve ervaring bij zijn herstel gaf.
Nu, enkele jaren na deze zwaar emotionele periode, kan ik gelukkig zeggen dat mijn vader vrij goed hersteld is van zijn beroertes. Hij kan weer lopen, lezen en schrijven en hoewel hij soms verward is of moe wordt en nog steeds een visuele beperking heeft, kan ik zien dat hij beter hersteld is dan we ooit hadden kunnen hopen. Oh en als je je afvraagt of hij nog steeds aan het tekenen is, is het eerlijke antwoord ... nee.. Na zijn herstel geeft hij de voorkeur aan lezen boven Zen tekenen, alleen het enige wat hij nu wel beweert, is dat mijn teken- en schilderstalent eigenlijk van hem afkomstig is ...